Phạm Ngọc dịch từ nguyên tác tiếng Nga trong "Những mẩu chuyện Kolyma" của Varlam Shalamov.
Chơi hàng cống
Đám tù chơi bài trong lán đội
chăn ngựa của Naumov. Những giám thị trực ban chẳng khi nào để mắt tới lán của
đội chăn ngựa, vì nhiệm vụ chủ iếu của họ là "chăm sóc" những phạm
nhân bị xử theo điều 58[1]. Chẳng ai tin tưởng bọn phản
cách mạng mà giao ngựa cho chúng chăn. Nhưng thực sự, các sếp trại giam - những
con người thực tế - thầm càu nhàu trong bụng, vì họ mất những tay chăn ngựa tốt
nhất, tận tụy nhất, song quy định là như vậy và phải tuân thủ nghiêm ngặt. Tóm
lại, đám tù chăn ngựa không phải là bọn nguy hiểm, và hàng đêm chúng tụ tập ở
đó để chơi bài, đấu tay đôi.
Ở góc phải lán, trên cái giường tầng dưới
trải mấy tấm chăn bông đủ màu. Một ngọn "Kolymka" treo trên cột sát
góc lán bằng một sợi dây - đó là loại đèn tự chế thắp bằng hơi xăng. Một vỏ lon đồ hộp, trên nắp gắn 3 đến 4 ống đồng - toàn bộ dụng cụ chỉ có thế. Để
thắp đèn, người ta đặt một hòn than hồng lên nắp hộp, xăng trong hộp được nung
nóng, hơi xăng bốc lên theo ống đồng và được mồi bằng một que diêm.
Giữa những tấm chăn là một cái
gối bẩn, hai tay chơi ngồi khoanh chân hai bên - kiểu ngồi cổ điển của cuộc đấu
đỏ đen trong tù. Một cỗ bài mới toanh đặt trên gối. Đó không phải
những quân bài bình thường, mà là cỗ bài tự chế, do những tay nghề bậc thầy trong
tù làm ra nhanh thần tốc. Để chế tạo cần có giấy (một quyển sách bất kì), mẩu
bánh mì (nhai nát rồi dùng vải lọc để lấy tinh bột làm hồ dán), mẩu bút chì hóa
học (thay cho mực in) và dao (để cắt lá bài và cắt rập in hình trên bài).
Cỗ bài hôm nay vừa được chế tác
từ tập sách của Victor Hugo - quyển sách ai đó hôm qua để quên ở văn phòng.
Giấy láng và dầy nên không cần phải dán nhiều lớp như giấy mỏng. Ở trong trại bút chì hóa học bao giờ cũng bị tịch thu khi khám xét tù nhân. Giám
thị cũng thu chúng nếu tìm thấy khi khám xét đồ tiếp tế. Người ta làm thế không
phải chỉ để ngăn chặn trường hợp in tài liệu và chế tạo con dấu (trong tù có
nhiều nghệ nhân về khoản này), mà còn để loại trừ mọi khả năng có thể cạnh
tranh với sự độc quyền sản xuất bài lá của nhà nước. Từ bút chì hóa học có thể làm
ra mực, đặt những cái rập cắt bằng giấy rồi bôi mực lên để in các họa tiết cho
những lá bài - quân đầm, quân bồi, quân mười các loại... Các chất của bài không
phân biệt theo màu - các tay chơi không đòi hỏi điều này. Quân bồi bích chẳng
hạn, tương ứng với biểu tượng chất "bích" ngược chiều nhau ở hai góc
lá bài. Về hình dạng và bố trí họa tiết quân bồi thì hàng trăm năm nay vẫn i
như nhau, cùng một mẫu - các họa sĩ dùng tay vẽ hình một chàng thảo khấu trẻ
tuổi theo phong cách "hiệp sĩ".
Cỗ bài mới nằm trên gối, một
tay chơi vỗ lên nó bằng bàn tay bẩn thỉu với những ngón tay nhỏ nhắn, trắng
trẻo, không quen lao động. Móng tay ngón út để dài một cách lạ thường - cũng là
kiểu cách khoe mẽ của một tay anh chị, tương tự như "răng vàng",
nghĩa là miếng bọc răng bằng đồng thau, để bọc những cái răng hoàn toàn khỏe
mạnh. Trong tù có những nghệ nhân, những chuyên gia chế tác răng giả tự xưng, đã
kiếm chác được khối thứ nhờ sản xuất những miếng bọc răng và luôn tìm được nguồn
tiêu thụ. Còn việc tô màu móng tay cũng rất phổ biến trong giới tội phạm, nếu
như có thể kiếm được màu sơn trong điều kiện ở tù. Móng tay vàng chóe được chăm
chút tỉ mỉ ánh lên như viên đá quý. Chủ nhân của móng tay ấy dùng tay trái vuốt
mái tóc màu sáng bết lại vì bẩn. Nó được húi gọn theo kiểu boxer rất điệu
nghệ. Cái trán thấp không một nếp nhăn, hai túm lông mày màu vàng, cái miệng
nhỏ trông như cái nơ - tất cả những thứ đó tạo cho khuôn mặt cái vẻ ngoài đặc
trưng của một tên trộm cắp: không dễ nhận diện. Khuôn mặt ấy khó lòng mà nhớ nổi.
Nhìn thấy hắn và quên ngay, không còn ghi nhớ được nét gì, không nhận biết khi
gặp lại. Đó là Sevochka, một tay trùm nổi tiếng của môn ters, stos và bura[2] - ba kiểu chơi bài cổ điển, kẻ nắm vững và diễn giải một cách hào hứng hàng ngàn luật chơi
cần phải tuân thủ nghiêm ngặt trong trò đấu trí này. Theo những gì
người ta đồn, thì Sevochka là một "tay chơi siêu hạng" - nghĩa là có kiến
thức và sự tinh nghệ của một tay kì bẽo. Tất nhiên hắn là một tay bạc
bịp; mà trò chơi danh giá của giới trộm cắp chính là trò lừa đảo: theo dõi và lật
tẩy đối thủ, đó là quyền của một tay chơi, song chủ iếu là phải biết cách lừa
đảo, biết cách gian lận để thắng, sao cho đối thủ không tài nào phát
hiện được.
Họ luôn chơi tay đôi - một chọi
một. Không một cao thủ kì bẽo nào lại hạ mình với lối chơi đồng đội tính điểm. Không
e ngại đối đầu với những "tay tổ", tương tự như một cao thủ đánh cờ
luôn tìm đối thủ mạnh nhất để so tài.
Đối thủ của Sevochka hôm nay chính là Naumov, đội trưởng đội chăn ngựa. Hắn lớn tuổi
hơn Sevochka (tuy nhiên, Sevochka bao nhiêu tuổi - hai mươi? ba mươi? bốn
mươi?), đó là một gã nhỏ con, tóc đen, với đôi mắt đen sâu hoắm toát vẻ đau
khổ, khiến lúc đầu chưa biết hắn là một tay đạo chích tuyến đường sắt từ Kuban,
tôi cứ nghĩ hắn là một tu sĩ hành hương hay thành viên của giáo phái "Chúa
biết", giáo phái mà chúng tôi từng gặp trong trại cả chục năm nay. Ấn
tượng càng đậm nét khi thấy sợi dây bện xỏ chiếc thánh giá đeo trên cổ Naumov -
cổ áo hắn không cài nút. Cây thánh giá này không phải trò đùa báng bổ bất kính,
hoặc để làm dáng hay ngẫu hứng đeo chơi. Vào thời đó các tay anh chị thường đeo
trên cổ cây thánh giá bằng nhôm - nó như một dạng huân chương, dấu hiệu nhận
biết, tương tự như vết xăm.
Vào những năm 20 đám giang hồ
thường đội mũ lưỡi trai học viên trường nghề, trước đó một chút là mũ sĩ quan. Những
năm 40, vào mùa đông chúng đội mũ da không chóp, bẻ gập cổ giầy ống, và đeo
thánh giá trên cổ. Thánh giá thường để trơn, nhưng nếu quanh đó có tay họa sĩ
nào, thì chúng bảo họ dùng vật nhọn khắc những họa tiết theo đề tài iêu thích:
trái tim, quân bài, đóng đinh câu rút, phụ nữ khỏa thân... Thánh giá của Naumov
để trơn. Nó lủng lẳng trên khuôn ngực trần đen đúa của Naumov, che khuất một
phần hình xăm dòng chữ màu xanh mấy câu thơ của Esenin, nhà thơ duy nhất được
thế giới tội phạm thừa nhận và tôn sùng:
Đường đời ôi quá ngắn,
Mà lầm lỗi chất chồng.
- Chơi gì đây? - Sevochka rít
qua kẽ răng với vẻ khinh khỉnh cố hữu: đó cũng được coi là kiểu cách sành điệu
để mở đầu cuộc chơi.
- Năm trăm, - Sevochka định giá
bộ quần áo.
Đáp lại là một tràng chửi thề
oang oang, có í bảo đối thủ món ấy đáng giá hơn nhiều. Đám tù khán giả xung quanh kiên nhẫn chờ đến hồi chung cuộc của khúc dạo
đầu truyền thống này. Sevochka cũng tỏ ra không kém, i chửi thề còn độc địa hơn
để hạ giá món đồ. Cuối cùng bộ quần áo được định giá một ngàn. Về phía mình,
Sevochka cũng đặt mấy cái áo chui đầu đã sờn. Sau khi mấy cái áo pull ấy được định giá và vứt lên tấm chăn, Sevochka xáo bài.
Tôi và Garkunov, trước kia là
một kĩ sư ngành dệt, cưa củi thuê cho lán của Naumov. Đây là công việc ban
đêm, sau khi hoàn thành việc được giao ban ngày, phải cưa và chẻ củi cho ngày
hôm sau. Chúng tôi đến lán đội chăn ngựa ngay sau khi ăn tối xong - ở đây ấm
hơn bên lán chúng tôi. Sau khi xong việc, tay trực nhật bên lán Naumov đổ vào
gàu-mên của bọn tôi ít súp hổ lốn nguội lạnh - những thứ còn sót lại của món
ăn duy nhất và thường xuyên mà trong thực đơn của bếp ăn gọi là "súp bột
nhào kiểu Ukraina", và mỗi đứa một mẩu bánh mì. Bọn tôi kiếm một chỗ trên
sàn ở một xó rồi ngồi xuống thưởng thức thành quả lao động. Chúng tôi ngồi ăn
trong bóng tối - ngọn "Kolymka" chỉ chiếu sáng chỗ sới bạc, tuy
nhiên, theo đúc kết chính xác của các tay sói già trong trại thì ngoài giờ ăn,
tốt nhất là đừng đưa thìa lên miệng trước mặt đứa khác. Bây giờ chúng tôi xem
cuộc đấu giữa Sevochka và Naumov.
Naumov thua bộ quần áo. Cái
quần dài và áo khoác nằm cạnh chỗ Sevochka. Đặt cược cái gối. Móng tay Sevochka
huơ lên không trung một hình vẽ bí hiểm gì đó. Những lá bài biến mất trong tay
hắn, rồi lại hiện ra. Naumov còn mặc độc chiếc áo lót, cái gi-lê cổ lệch may
bằng vải sa-tanh cũng ra đi theo chiếc quần dài. Đám đàn em khoác lên vai hắn cái
áo bông, nhưng hắn rũ mạnh vai và cái áo rơi xuống sàn. Tất cả bỗng lặng ngắt
như tờ. Sevochka chậm rãi dùng móng tay gại gại lên cái gối.
- Tao đặt cái chăn, - giọng
Naumov khàn khàn.
- Hai trăm, - Sevochka đáp,
giọng thản nhiên.
- Một ngàn, đồ chó! - Naumov
quát lớn.
- Gì chứ? Cho ba cái thứ giẻ rách vớ vẩn này hả! - Sevochka riết róng. - Ba trăm,
nể mặt mày lắm đấy.
Cuộc chơi tiếp tục. Theo luật
thì cuộc chiến chưa thể kết thúc một khi đối thủ vẫn còn món gì để đặt.
- Tao đặt đôi giày.
- Miễn, - Sevochka trả lời dứt
khoát. - Không chơi "giẻ" trại phát.
Mấy món định giá vài rúp cũng đội
nón ra đi: cái khăn kiểu Ukraina in hình con gà, hộp đựng thuốc lá khắc kí họa chân
dung Gogol - tất cả đều vào túi Sevochka. Trên làn da mặt đen sạm của Naumov đã
xuất hiện vệt đỏ ửng.
- Chơi "hàng cống", -
hắn nói.
- Lại còn thế nữa kia, -
Sevochka đáp nhanh và đưa tay ra sau: ngay lập tức, một điếu thuốc châm sẵn
được đặt vào. Sevochka rít một hơi dài và ho lục khục. - "Hàng cống"
của mày là gì? Đám mòng mới chưa vào - mày đào đâu ra? Trấn của bọn canh tù
chắc?
Cuối cùng bọn chúng cũng đồng í
chơi "hàng cống", cho nợ, theo luật thì không nhất thiết phải cho
thiếu nợ, nhưng Sevochka không muốn làm mất lòng Naumov, tước đi cơ hội cuối
cùng để hắn gỡ bạc.
- Chơi một trăm, - hắn uể oải
nói. Cho nợ trong một giờ.
- Đưa bài đây. - Naumov sửa lại
thánh giá rồi ngồi vào. Hắn gỡ được chăn, gối, quần dài, và rồi sau đó lại thua
sạch sẽ.
- Làm ít cao[4] chăng, - Sevochka vừa nói vừa
bỏ chiến lợi phẩm vào cái hòm gỗ lớn. - Trong lúc tao đợi.
- Nấu đi tụi bay, - Naumov bảo.
Đang nói về một món thức uống
lạ thường ở phương Bắc - trà rất đặc, khoảng hơn 50 gram trà một chút nấu trong
cái ca nhỏ. Đắng khủng khiếp, người ta uống từng ngụm và nhấm nháp với cá mặn. Nó
đánh tan cơn buồn ngủ tức khắc và vì thế rất được chuộng trong giới giang hồ
hay cánh lái xe đường dài phương Bắc. Món cao trà này rất hại cho tim mạch,
nhưng tôi biết nhiều tay nghiện trà này hầu như chẳng bệnh tật gì. Sevochka húp
sột soạt từng ngụm trong cái ca bọn kia đưa hắn.
Ánh mắt nặng nề tối sầm của
Naumov lướt một vòng đám người xung quanh. Tóc hắn rũ xuống. Ánh mắt lướt đến
tôi rồi dừng lại.
Một í nghĩ gì đó lóe lên trong
đầu Naumov.
- Thằng kia, ra đây.
Tôi bước ra chỗ sáng.
- Cởi áo ra.
Rõ chuyện gì rồi, mọi người
chăm chú theo dõi Naumov định làm gì.
Dưới lớp áo bông tôi còn độc
cái áo lót trại phát - chiếc áo va-rơi được phát hai năm trước đã mủn nát rồi.
Tôi mặc áo lại.
- Mày ra đây, - Naumov trỏ mặt
Garkunov bảo.
Garkunov cởi áo bông. Mặt cắt
không còn hột máu. Dưới lần áo lót bẩn thỉu là chiếc áo len cổ chui - món đồ
cuối cùng vợ hắn đưa trước lúc đi xa, và tôi biết Garkunov đã nâng niu nó như
thế nào, giặt nó trong phòng tắm, mặc lên người cho đến khi khô, chưa một phút
rời tay, - vậy mà sắp sửa bị các bạn tù trấn lột bây giờ.
- Cởi ra, thằng kia, - Naumov
bảo.
Sevochka khoái trá vung vẩy
ngón tay - hàng thơm đây! Nếu đem giặt rồi hấp lại cái áo len này, có khi hắn
mặc luôn cũng nên - họa tiết đẹp thế.
- Không cởi, - giọng Garkunov
khàn khàn. - Kể cả lột da tao...
Bọn kia nhào vào, nện hắn khuỵu
xuống.
- Nó cẩu xực tụi bay ơi, - ai
đó la lên.
Garkunov chầm chậm nhỏm dậy
khỏi sàn, dùng ống tay áo chùi máu trên mặt. Và lúc này Sashka, trực ban của lán
Naumov, chính thằng Sashka lúc nãy vừa đổ súp cho bọn tôi để trả công cưa củi,
hơi cúi xuống và rút cái gì đó ra từ trong ủng. Hắn vung tay về phía Garkunov,
Garkunov hộc lên một tiếng rồi đổ vật xuống.
- Tụi bay không phải thế, không
được sao! - Sevochka la lên. Trong ánh lập lòe của chiếc đèn hơi xăng, trông rõ
khuôn mặt xám ngoét của Garkunov.
Sashka kéo thẳng tay người chết
ra, xé áo lót rồi lột chiếc áo len qua đầu. Chiếc áo len màu đỏ, khó nhận thấy
vết máu trên đó. Sevochka thận trọng để máu khỏi dây vào tay, bỏ chiếc áo vào
hòm gỗ. Cuộc chơi kết thúc, tôi có thể về lán. Giờ lại phải tìm đồng bọn khác
để cưa củi.
1956
[2] ters, stos, bura, rams... -
tên các kiểu chơi bài, rất phổ biến
trong giới giang hồ và trong trại giam.
[3] tiếng
lóng chỉ những vật dụng cá nhân như quần áo, mền gối, đồ vải, giày...
[4]
Chifir - món trà phổ biến trong nhà tù ở Nga, trà thường được đong bằng bao
diêm, đổ vào ca nước sôi, không khuấy, sau đó đun nhỏ lửa từ 10-15 phút cho đến
khi trà chìm hết xuống đáy ca.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét