Traduttore Traditore: Ghi chép dưới hầm (I-1)

Ghi chép dưới hầm

dịch từ nguyên tác tiếng Nga "Записки из подполья")

GHI CHÉP DƯỚI HẦM

Cả tập “Ghi chép” này lẫn tác giả của nó tất nhiên là tưởng tượng. Tuy nhiên, nếu xét những hoàn cảnh mà nói chung trong đó xã hội chúng ta được hình thành, thì những người như tác giả tập ghi chép này chẳng những có thể, mà nhất định còn phải hiện diện trong xã hội chúng ta. Tôi muốn nêu ra trước công chúng, rõ nét hơn bình thường, một trong số những nhân vật của thời đại vừa qua. Đó là một trong số những đại diện của thế hệ còn sống đến bây giờ. Trong phần đầu có nhan đề “Dưới hầm”, nhân vật đó sẽ tự giới thiệu về bản thân, về quan điểm của hắn, như thể muốn giải thích những lí do khiến hắn đã sinh ra và phải được sinh ra trong xã hội chúng ta. Còn phần kế tiếp mới chính là những “ghi chép” của nhân vật ấy về một số biến cố trong cuộc đời hắn.

Fyodor Dostoevsky, 1864

PHẦN I

DƯỚI HẦM

Tôi là người bệnh hoạn. Tôi là người độc ác. Tôi là người tẻ nhạt. Tôi nghĩ mình đau gan. Tuy vậy, tôi chẳng băn khoăn quái gì về bệnh tình của mình và có lẽ cũng chẳng biết thật sự mình đau chỗ nào. Tôi không đi khám bệnh và cũng chưa từng chữa trị bao giờ, mặc dù rất tôn trọng y học và y giới. Ngoài ra, tôi còn mê tín khủng khiếp; hừm, ít nhất cũng đủ để còn tôn trọng y khoa. (Tôi có đủ học thức để không mê tín, nhưng vẫn cứ mê tín như thường). Không, tôi không muốn chữa bệnh chẳng qua là vì giận dữ. Có lẽ quý vị đâu thèm hiểu cho. Hừm, trái lại tôi rất hiểu. Tất nhiên, tôi không biết cách nào để giải thích với quý vị, trong trường hợp này tôi định trút giận vào ai; tôi thừa biết đâu thể “bôi nhọ” các vị bác sĩ bằng việc không để họ chữa trị cho mình; tôi rõ hơn ai hết là làm thế chỉ gây tổn hại cho chính bản thân mình chứ chẳng phải ai khác. Nhưng xét cho cùng, nếu tôi không chịu chữa bệnh chẳng qua là vì giận dữ. Đau gan ư, cứ mặc cho nó đau nặng thêm nữa đi!

Tôi sống thế cũng đã lâu rồi, có đến hai mươi năm. Năm nay tôi bốn mươi. Trước kia tôi là công chức, nhưng giờ đã nghỉ việc. Tôi từng là một công chức ác nghiệt. Tôi thô lỗ và lấy làm hài lòng vì điều này. Tôi không ăn hối lộ, vậy thì tôi phải được quyền tự ban thưởng cho mình một chút chứ. (Câu pha trò hơi nhạt, nhưng tôi sẽ không xóa nó đi. Khi viết ra tôi tưởng nghe sẽ ý vị lắm, nhưng lúc này, khi thấy đó chẳng qua chỉ là trò phô trương đốn mạt thì tôi lại cố tình không xóa nó đi!). Khi có người đến bàn tôi ngồi, trình đơn từ xin xỏ việc gì, tôi thường nghiến răng giận dữ với họ và cảm nhận niềm khoái lạc vô hạn được hành hạ một ai đó. Hầu như lúc nào cũng thành công. Phần đông đều là những kẻ nhút nhát - đám xin xỏ ấy mà. Nhưng trong số bọn láo xược tôi đặc biệt không thể nào chịu nổi một tay sĩ quan. Hắn dứt khoát không chịu khúm núm và cứ khua loảng xoảng thanh kiếm một cách khả ố. Suốt một năm rưỡi trời tôi gây chiến với hắn chỉ vì thanh kiếm đó. Cuối cùng tôi cũng thắng. Hắn thôi, không khua kiếm nữa. Dù sao chuyện đó xảy ra hồi tôi còn trẻ. Nhưng thưa quý vị, quý vị có biết mấu chốt sự giận dữ của tôi là ở chỗ nào không? Tất cả là ở chỗ, vấn đề tởm lợm nhất chính là ở chỗ, ngay cả vào giây phút cáu giận khủng khiếp nhất, tôi luôn cảm thấy xấu hổ nhận ra rằng: mình chẳng những không phải là người độc ác, mà thậm chí còn không phải là người hay cáu giận, rằng tôi cứ thích bày trò ngáo ộp một cách vô tích sự để tự an ủi mình. Tôi đang tức sùi bọt mép, ấy thế chứ ai đó thử đem cho tôi con búp bê hay tách trà đường xem, có khi tôi nguôi giận ngay. Thậm chí còn mủi lòng là đằng khác, dù rằng sau đó tôi sẽ nghiến răng sỉ vả bản thân và bị mất ngủ cả mấy tháng trời vì xấu hổ. Tính tôi nó vốn thế!

Khi nãy tôi vừa nói dối về bản thân rằng mình là một công chức ác nghiệt. Dối trá thế là vì tôi giận dữ. Chẳng qua tôi muốn đùa bỡn với những kẻ xin xỏ và với tay sĩ quan nọ, chứ thật ra đời thuở nào tôi lại có thể ác nghiệt được. Tôi luôn nhận thấy trong con người mình đầy những yếu tố tương phản nhau quá mức. Tôi có cảm giác chúng lúc nhúc trong tôi, những yếu tố tương phản nhau ấy mà. Tôi biết suốt đời chúng vẫn cứ nhộn nhạo trong người tôi và đòi thoát ra ngoài, nhưng tôi không cho phép, cố tình không cho chúng thoát ra. Chúng hành hạ tôi đến xấu hổ, khiến tôi lên cơn động kinh, và cuối cùng làm tôi phát ngấy, ngấy tận mang tai! Thưa quý vị, hay là quý vị tưởng bở rằng giờ đây tôi đang ăn năn hối lỗi và muốn cầu mong tha thứ điều gì? Tôi dám chắc thể nào quý vị cũng tưởng thế... Tuy vậy, xin cam đoan là kể cả quý vị có tưởng thế, tôi cũng cóc quan tâm...

Tôi chẳng những không ác nghiệt, mà còn chẳng biết trở thành cái quái gì hết: không ác - chẳng hiền, không đểu cáng - chẳng tử tế, không là anh hùng cũng chẳng là côn trùng. Giờ đây tôi đang sống nốt chuỗi ngày tàn trong cái xó này, tự huyễn hoặc mình bằng niềm an ủi độc ác, vô tích sự là: một kẻ thông minh thì chẳng tài nào trở thành gì ráo trọi, chỉ có đứa đần độn mới trở thành gì đó mà thôi. Phải, một kẻ thông minh của thế kỉ XIX cần và phải có trách nhiệm đạo đức: trước hết phải là một tạo vật không cá tính; còn con người có cá tính, con người hành động, chỉ là tạo vật với nhiều hạn chế. Đó là niềm tin không gì lay chuyển suốt bốn mươi năm trời. Năm nay tôi bốn mươi tuổi rồi, mà bốn mươi năm là cả một đời người; là đã quá già nua. Sống quá bốn mươi tuổi là không hợp lẽ, là đê tiện, là vô đạo đức! Quý vị thử trả lời thật chân thành, thẳng thắn: ai sống lâu hơn bốn mươi tuổi nào? Tôi sẽ bảo với quý vị là ai nhé: là bọn đần độn và lũ vô lại. Tôi sẽ bổ thẳng vào mặt mọi tên già, mọi tên già đáng kính, mọi tên già tóc bạc đẹp lão! Tôi sẽ bổ thẳng vào mặt toàn thế giới! Tôi có quyền nói thế là vì chính tôi đây cũng sẽ sống đến sáu mươi tuổi! Sẽ sống đến bảy mươi! Sẽ sống đến tám mươi! Gượm đã! Cho tôi thở chút...

Thưa quý vị, quý vị tưởng tôi muốn pha trò cho vui chắc? Nhầm to! Tôi hoàn toàn chẳng phải là một tay hoạt kê như quý vị tưởng, hay như quý vị có thể tưởng thế đâu; tuy vậy, nếu quý vị thấy bực mình với mấy trò ba hoa khoác lác này (mà tôi cảm thấy quý vị có vẻ bực rồi đấy), và muốn chất vấn xem thực chất cái thằng tôi là đứa nào vậy? - Thế thì xin thưa: tôi là một viên chức bậc VIII^{^[1]}. Tôi làm việc cốt vì miếng cơm manh áo (chỉ thế mà thôi), và năm ngoái khi một người bà con xa để lại di chúc cho tôi thừa kế sáu ngàn rúp, thì tôi lập tức xin nghỉ hưu non và chuyển về sống hẳn ở cái xó này. Trước kia tôi từng sống ở cái xó này, còn bây giờ thì chuyển hẳn về ở đây. Phòng của tôi - một căn phòng khốn khổ, tồi tàn ở rìa thành phố. Người giúp việc của tôi là một mụ già nhà quê, xấu tính xấu nết do đần độn, đã thế người lúc nào cũng bốc mùi khiếp đảm. Người ta bảo khí hậu Peterburg có hại cho tôi, và với chút tiền còm như tôi thì sống ở Peterburg làm gì cho đắt đỏ. Tôi biết lắm chứ, còn rõ hơn tất cả những vị tham mưu, cố vấn khôn ngoan và đầy kinh nghiệm ấy chứ. Nhưng tôi vẫn ở lại Peterburg; tôi sẽ không rời Peterburg. Tôi không đi là vì... Ủa, mà tôi đi hay ở thì phỏng có can hệ quái gì nhỉ!

Tuy vậy: một người đứng đắn thì khoái nói về điều gì nhất nào?

Xin thưa rằng: nói về bản thân hắn.

À, vậy thì tôi sẽ nói về tôi.

[1] Bảng hạng ngạch viên chức của Nga trước cách mạng tháng Mười (1917) gồm 14 bậc, cao nhất là bậc I. (Mọi chú thích đều của người dịch).

Traduttore Traditore

Thứ Sáu, 29 tháng 6, 2012

Ghi chép dưới hầm (I-1)

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét